BUDHI PEKERTI WONG JAWA
![]() |
Foto : RH. Hamzah Hadiwidjaja, Sumare wonten pesarean masjid Jami Daarul Jaalal Ngadiluwih Kediri (1879-1958). Beliau adalah pernah nyantri di Tebu Ireng Jombang |
Filsafah Lelakune Hidup Orang Jawa
(Budhi Pekerti)
1. Rame ing gawe, sepi ing pamrih, memayu hayuning bawono.
(giat bekerja, membantu dengan tanpa pamrih, memelihara alam semesta / mengendalikan hawa nafsu).
2. Manungso sadermo nglakoni kadyo wayang umpamane.
(manusia sekedar menjalani apa adanya seumpama wayang).
3. Ati suci marganing rahayu.
(hati yang suci menjadi jalan keselamatan jiwa dan raga).
4. Ngelmu kang nyata, karya reseping ati.
(ilmu yang sejati, membuat tenteram di hati).
5. Ngudi laku utomo kanti sentoso ing budi.
(menghayati perilaku mulia, dengan berbudi pekerti luhur).
6. Jer basuki mawa bea.
(setiap usaha memerlukan biaya).
7. Olo lan becik dumunung ono awake dhewe
(kejahatan dan kebaikan terletak dalam dhiri pribadi).
8. Sing sopo lali marang kabecikane liyan iku koyo kewan.
(siapa yang lupa akan amal baik / pertolongan orang lain itu laksana binatang).
9. Titikane aluhur, alusing solah tingkah bahasane lan legawaning ati, darbe sifat berbudi bawalaksana.
(ciri orang mulia yakni, perbuatan dan sikap batinnya halus, mempunyai sikap wibawa serta luhur budi pekertinya).
10. Ngunduh wohing pakarti.
(orang dapat menerima akibat dari ulahnya sendiri/karma).
11. Ajining diri soko lathi lan budi.
(berharganya diri pribadi seseorang, tergantung ucapan dan budhi pekertinya / akhlaknya).
12. Sing sopo biso weruh sakdurunge winarah lan di akoni sepodho-podhoning tumitah iku kalebu utusaning Pengeran.
(siapa yang dapat mengetahui apa yang akan terjadi dan di akui sesama manusia, maka dia termasuk utusan Gusthi Allah).
13. Sing sopo durung wikan anane jaman kalanggengan iku, ojo nganti ngaku janmo linuwih.
(siapa yang belum paham akan jaman ke abadian jangan pernah mengaku sebagai orang linuwih / orang yang di anugerahi kelebihan).
14. Tentrem iku sarananing urip ono ndonyo.
(ketenteraman adalah sarana menjalani kehidupandi dunia).
15. Yitna yuwana, lena kena.
(eling waspada akan selamat, yang lengah dan lalai akan celaka).
16. Becik ketitik olo ketoro.
(yang baik maupun yang jahat pasti akan terungkap juga).
17. Dalane waskita saka niteni.
(cara agar menjadi awas adalah dengan jalan cermat dan teliti).
18. Janmo tan keno kiniro koyo ngopo.
(manusia sulit di tebak seperti apa dan bagaimana).
19. Tumrap wong lumuh lan keset iku prasasat wiso.
(bagi manusia, fakir dan malas bisa menjadi racun)
20. Pangan kang ora biso ajur iku keno di araniwisa, jalaran mung bakal nuwuhake leloro.
(makanan yang tak dapat hancur juga dapat dikatakan sebagai bisa / racun karena hanya akan menimbulkan penyakit).
21. Klabang iku wisane ono ing sirah, kalajengking iku wisane ono ing buntut nanging durjono wisane ono ing sakujuring badan.
(kelabang / lipan itu bisa /racunnya ada di kepala, sedangkan kalajengking itu bisanya ada di ujung ekor, sedangkan orang yang durjana bisa racunya ada di sekujur badan).
22. Tumrape wong linuwih tansah ngudi keslametaning liyan, metu soko atine dhewe.
(bagi orang linuwih selalu berusaha menjaga keselamatan untuk sesama, yang keluar dari niat suci).
23. Pangucap iku biso dadi jalaran kabecikan, pangucap iku ugo biso dadi dalaning pati, kasengsaran, pamitran.(ucapan bisa menjadi sarana kebaikan, tetapi sebaliknya juga bisa menjadi sebab kematian dan kesengsaraan).
24. Sing biso gawe mendem iku : rupo endah, bondho, darah luhur, lan enom umure.
(penyebab orang menjadi lupa diri adalah : gemerlap hidup, harta, kehormatan dan darah muda).
25. Mulat saliro tansah eling lan waspodo.
(jadi orang itu harus senantiasa mawas diri, eling lan waspada)
26. Sakbegja begjane kang lali iku luwih bejo kang eling klawan waspadha.
(seberuntung beruntungnya orang yang lupa diri, itu masih beruntung orang yang senantiasa eling lan waspada).
27. Yen siro di beciki liyan iku tulisen ing watu, supoyo ora ilang lan tansah kelingan. Yen siro gawe kabecikan marang liyan iku tulisen ing lemah supoyo enggal ilang lan ora kelingan.
(jika kamu menerima kebaikan dari orang lain tulislah di batu, supaya tidak pernah hilang dari ingatan, jika kamu berbuat baik kepada oang lain tulislah di tanah supaya lekas ilang dari ingatan).
28. Orang linuwih iku biso nyumurupi jaman kalanggengan tanpa ngalami pralaya dhisik.
(manusia linuwih dapat mengetahui adanya jaman keabadian tanpa harus mengalami mati terlebih dahulu)
29. Sopo kang mung gelem ngakoni barang kang kasat mata wae,iku durung weruh jatining Pengeran.
(siapa yang hanya mau mengakui hal-hal yang kasat mata saja, berarti orang itu belum mengetahui setinya TUHAN).
30. Yen siro kasinungan ngelmu kang marak’ake akeh wong rumongso seneng,ojo siro malah rumongso pinter. Menowo Gusti Pengeran mundhut bali ilmu kang marak’ake siro kaloko iku, siro ugo bakal koyo wong sejene.
(jika kamu mendapatkan suatu ilmu yang membuat orang lain merasa senng, janganlah kamu malah merasa pintar.jika tuhan mengambil kembali ilmu yang membuat anda terkenal itu anda akan menjadi seperti orang lain pada umumnya)
31. Sing sopo gelem gawe senenge liyan iku bakal oleh piwales kang luwih gedhe tinimbang opo kang di tindhak’ake.
(barang siapa yang gemar membuat orang lain bahagia ,maka dia akan mendapat balasan yang lebih besar dari apa yang telah ia kerjakan)
32. Sabar iku ingaran mustikaning laku.
(Bertingkah laku dengan mengedepankan kesabaran itu ibaratkan sebuah hal yg sangat indah dalam sebuah kehidupan)
33. Sabar iku lire momot kuwat nandhang sakehing coba lan pandhadharaning ngaurip.
(Sabar itu merupakan sebuah kemampuan untuk menahan segala macam godaan dalam hidup, yg tentunya nanti bisa untuk mendewasakan diri kita masing-masing)
34. Jumbuh karo unine bebasan, sabar iku kuncining swarga, ateges marganing kamulyan
(Sama seperti bunyi sebuah peribahasa, berlaku sabar itu adalah “jalan utama” untuk mendapatkan “surga”. Yang dimaksud disini adalah ketentraman dan kedamaian dalam menjalani kehidupan)
35. Nanging ora ateges gampang pepes kentekan pengarep-arep
(Akan tetapi bukan berarti lalu kita gampang kehilangan pengharapan)
Suwalike malah kebak pengarep-arep lan kuwawa nampani apa bae kang gumelar ing salumahe jagad iki
(Justru sebaliknya kita harus menjalaninya dengan penuh pengharapan dan seolah-olah mampu untuk mendapatakan apa saja yang ada di dunia ini. Tentunya dengan disertai rasa mawas diri dan kepasrahan)