SERAT PARAMAYOGA DHANDHANGGULA
Paramayoga, Sasraningrat, 1894 (Pupuh 01–34)
Bebuka
1. Dhandhanggula
1. sinarkara purwakaning tulis | Dite Manis kaping nêm candrama | Dulkijah Êdal warsane | Sangara punang windu | Warigagung măngsa Asuji | angkaning warsa Hijrah | sèwu tigang atus | kalih wêlas kang Isaka | sinung têngran kagunan ro kèsthi tunggil | dènnya mardi wardaya ||
2. pamrih madya rèhing kramaniti | ngeman manah mamrih manuhara | ran tan wrin dawèng dhirine | angimpun rèh rahayu | rinarasing basa basuki | yayah măngka manetah | sagunging apunggung | srana sirnaning malèng tyas | ninging rasa sasmita ingkang nênarik | ngratna sanepanira ||
3. saking sêkunging tyas amêmundhi | mêmusaka caritaning kuna | katamana supangate | sang para mardika nung | para luhur ing tanah Jawi | tumusing kautaman | nulusa saturun | mamêthik gancaring kăndha | duk akiring Janbanujan kang linuri | dungkap ing kamanungsan ||
4. kang minăngka bêbukaning rawi | Kangjêng Nabi Adam lan kang garwa | Dèwi Kawa nalikane | dinukan ing Hyang Agung | tinurunkên saking swargadi | nèng donya sru kaswala | darunanirantuk | babêndunirèng Pangeran | awit saking nêrak laranganing Widhi | dhahar wowohan swarga ||
5. yèku ingkang anama woh kuldi | jêng nabi sru panêlangsanira | dahat mêminta inggale | luwar saking papa gung | lêlampahanira jêng nabi | prituwin ingkang garwa | duk nèng swarganipun | mangkya kang winarnèng gita | ya ta muhung pinugut ri wusnya lami | antuk parmaning Suksma ||
6. kangjêng nabi gya jumênêng aji | mêngku nagri Kusnia Malebar | angratoni sakabèhe | sato kewan wana gung | tuwin kutu-kutu kumêlip | ngwiyat dharat samodra | samoa sumuyut | wusnya lamyantaranira | wau dènnya jumênêng nata jêng nabi | anulya darbe karsa ||
7. nênuwun mring Hyang Kang Maha Sukci | yun mêdharkên wijining manungsa | sumungku ing pangèsthine | ngêningakên pandulu | gya anyipta tanajultarki | makatên pardikanya | inggih turunipun | wiji pêncaring manungsa | tan antara gyantuk pitulunging Widhi | kadugèn sêdyanira ||
8. Dèwi Kawa anulya garbini | dupi prapta ing sêmaya babar | nanging wahyaning putrane | dhampit putri lan kakung | ngantos gangsal rambah anênggih | sajroning limang warsa | dadya sabên taun | Dyah Kawa dènnya pêputra | sarambahan kang putra awon kang warni | sarambahan warnendah ||
9. dupi sampun diwasa prasami | karsanira Kangjêng Nabi Adam | pan arsa dhinaupake | putri kang nora ayu | dhinaupkên lan kakung pêkik | priya kang warna ala | angsal èstri ayu | nanging karsane Dyah Kawa | para putra wau samia akrami | kadang sêsarêngannya ||
10. putra ayu dhaup kakung pêkik | priya awon angsal èstri ala | têmah sulaya karone | rêbut bênêring kawruh | nora nana kang ngrasa sisip | pamurbane mring putra | adhaku-dhinaku | cukêng lan adrêng têmahan | samya nyipta rahsa kang minăngka saksi | pamurbanirèng putra ||
11. winadhahan anèng cupu manik | pinapuja măntra kalihira | mring Pangran sru pamintane | dupi antara dangu | gya binuka kang cupu manik | rahsanira Dyah Kawa | amung warni marus | rahsanya Jêng Nabi Adam | wus katingal gatra sipating bêbayi | rêragangan manungswa ||
12. Dèwi Kawa mring raka minta sih | anoraga karana rumăngsa | lamun kasor pangwasane | pamurbane mring sunu | kanyataan nèng cupu manik | wusana Dèwi Kawa | nut pangrèhing kakung | tan pisan nyulayanana | dènirarsa dhaupkên wau pra siwi | inggal yun linaksanan ||
13. nahên rahsanira kangjêng nabi | kang dumunung jroning cupu rêtna | kang wus lir bayi sipate | pan tinurunan sampun | kodrat lawan iradatihi | datan antara lama | wus sampêt sadarum | sêrandonirèng sarira | balung sungsum rudira kulit lan daging | tandya cahya nurbuwat ||
14. kang dumunung larapan jêng nabi | takdirolah ngalih mring kang putra | atas gaibing Hyang mangke | putra tinêngran sampun | Sayidina Êsis Jêng Nabi | dahat mrawatèng driya | saha suka sukur | ing Allah Kang Murbèng Jagad | cinarita Sayid Sis samana lagi | ingêmban kang sudarma ||
15. nuntên wontên prahara gung prapti | nêmpuh cupu manik gya kabuncang | ing bahrul ahli tibane | wontên ngriku pinulung | dening malaekat Ijajil | mangsuli kang winarna | Dèwi Kawa wau | dumlundung dènnya pêputra | dhampit kadi kang wis winursitèng ngarsi | mung wontên juga putra ||
16. kang tinitah datan miyos dhampit | putri Siti Unun panêngrannya | agêng ainggil dêdêge | pinetung putranipun | babu Kawa kang miyos dhampit | kawan dasa kêmbaran | manawa ingetung | Dyah Siti Unun kêlawan | Sayid Êsis wolung dasa lan kêkalih | pra putra sadayanya ||
17. dupi sampun diwasa tumuli | dhinaupkên lir wau karsanya | jêng nabi putra kang sae | lan awon dhaupipun | sanggyanira umèstu sami | gya dhinawuhan mêncar | dènira dêdunung | dhatêng saliyaning tanah | kang ingagnyan umentar mangkya kawarni | wontên putra kang murtat ||
18. tigang kêmbaran sami tan apti | dhaup lan sanès sêsarêngannya | yeka Sayid Kabil rane | dene sarênganipun | Dyah Alimah ingkang wêwangi | putri Siti Dayunah | sêsarênganipun | Sayid Abdul Karis rannya | Sayid Lata lan Siti Ujwa pan sami | tinundhung saking praja ||
19. Sayid Kabil lawan Abdul Karis | Siti Aklimah Siti Dayunah | angalor ngetan puruge | de Lata Ujwa wau | sami ngidul ngilèn sarimbit | wontên putrèng Nabyadam | kang ugi tinundhung | nama Akjuja Makjuja | warnanira manjila lawan sêsami | kèplèh talinganira ||
20. tan kantênan purugnya kêkalih | Kangjêng Nabi Adam kang winarna | saklangkung ing sih trêsnane | dhumatêng putranipun | ingkang nama Sayidina Sis | kocap Sayid Sis angsal | nugrahèng Hyang Agung | garwa absari sing swarga | rum-arume Dyah Mulat endah kang warni | nutug dènnyamong trêsna ||
21. kacarita Malekat Ijajil | wus miyarsa yèn Sayid Sis angsal | nugraha jatukramane | absari ing swarga gung | nandhakakên puniku bilih | sinihan ing Pangeran | Ijajil kalangkung | ngangkah murih têdhakira | lêstaria salami-lami anunggil | lan trahing Nabi Adam ||
22. mrih ing têmbe madêga narpati | angratoni saisining jagad | samana sru pamintane | ing Hyang Kang Maha Luhur | tinurutan èsthining ati | Ijajil darbe suta | èstri yu linuhung | Dèwi Dlajah wastanira | awit saking kasaktènira Ijajil | warnane Dèwi Dlajah ||
23. pinindha lir garwanya Sayid Sis | binêkta mring Kusnia Malebar | Dyah Mulat kang salugune | samana tan kadulu | siningitkên dening Ijajil | dumadak karsaning Hyang | Sayid Sis duk dulu | mring wau sang mindha warna | datan kêni sinayut brangtaning galih | saksana sinanggaman ||
24. Sang Ijajil datan samar bilih | nutpah wus manjing maring tanakan | mila sru sukèng driyane | sang dyah binêkta wangsul | mring kahyangan wus tan kaèksi | Dyah Mulat kang sanyata | anulya kadulu | kacatur wau sang rêtna | wus garbini dupi praptanirèng wanci | babar kêmbar putranya ||
25. amarêngi wanci julungwangi | palêthèking surya sangking purwa | wujud bayi sawijine | warni cahya sumunu | tunggilira sutèng Ijajil | Dyah Dlajah ugi babar | warni rahsa nuju | julungwujud wancinira | yèku wanci suruping pradănggapati | maring pracimantara ||
26. punang rahsa gya binêkta dening | Sang Ijajil mring nagri Kusnia | gya winorakên putrane | Sang Dèwi Mulat wau | ingkang wujud cahya nêlahi | cahya saksana gatra | bêbayi ing ngriku | jêng nabi dahad sihira | mring pra wayah kang tuhu pêkik ing warni | gumilang cahyanira ||
27. nulya sami sinungan wêwangi | ingkang wujud bayi nama Anwas | dene wayah satunggile | kang warni cahya wau | nama Anwar dupi wus lami | diwasa Sayid Anwas | kayungyun ing kayun | olah sampurnèng agama | Sayid Anwar karênanira mêrtapi | ing wana kutha arga ||
28. siluk sungil rumpil tan pinikir | jurang rèjèng pèrèng tinarajang | kacarita subratane | kongsi kalantur-lantur | praptèng wana ing tanah Kêling | kang ran wana ambalah | kasidèn ing ngriku | kapanggih lan ingkang eyang | Malaekat Ijajil amindha warni | lir wiku maratapa ||
29. Sayid Anwar pruhita winangsit | ing kagunan prawiraning aprang | myang umanjing ajur-ajèr | tan gêsêng dening latu | tuwin nora têlês ing warih | mancala putri putra | lirnya bangkit santun | warnèstri utawi priya | angumbara myang amblês dhasaring bumi | lan aji pangabaran ||
30. utawa nuksma ing agal rungsit | lirnya bisa katon bisa sirna | gaib-gaib sadayane | kacakup nuksmèng kalbu | Sayid Anwar tumuli mulih | mring Kusnia Malebar | maswèng eyangipun | jêng nabi tan kasamaran | mring kang wayah yèn mêntas pruhitèng ngèlmi | mring Ijajil Malekat ||
31. tăndha solahbawanya katawis | tan lir ingkang wayah Sayid Anwas | jêng nabi arum dêlinge | mring Nabi Sis hèh kulup | sutanira Anwar sayêkti | têmbe ngukiri marang | rèhing agamayu | Sayid Sis dupi miyarsa | panabdaning sudarma ngungun ing galih | nyipta takdiring Suksma ||
32. kacarita wau kangjêng nabi | jumênêngnya nèng tanah Malebar | pinetang wiwit kalane | dinukan ing Hyang Agung | tinurunkên sangking swargadi | praptèng samana dungkap | yuswa sangang atus | langkung sangang dasa warsa | nulya seda Sayid Sis ingkang gumanti | ing kanabeanira ||
33. dene putra kang gumantya aji | lumulus nèng Kusnia Malebar | ngrèh pra kadangnya wus dene | para pulunanipun | Sayid Kayumarat tumuli | salin jêjulukira | Prabu Kayumatu | ya ta wau Sayid Anwar | myat sedane kang eyang dahat prihatin | panggagasing wardaya ||
34. dene eyang iku têka mêksih | kênèng aral tan tulus dènira | tumitah nèng jaman rame | sok mangkanaa ingsun | uga bakal kêna ing pati | sêmana Sayid Anwar | sru pangangkahipun | supaya sariranira | manjilaa lan sapadhaning dumadi | ywa kênèng lara lena ||
