RAMALAN SRI AJI JAYABHAYA TENTANG MUNCULNYA SATRIA PININGIT HINGGA DATANGNYA KOLOBENDU DAN KOLOSUBO
Raja Kediri Prabu Sri Aji Jayabhaya (1135-1159) dikenal dengan jangkanya yang disebut sebagai Ramalan Jayabaya.
Ramalan itu tertulis dalam beberapa naskah antara lain Serat Jayabhaya Musarar, Serat Pranitiwakya, dan lain sebagainya. Selain itu juga disinggung di Babad Tanah Jawi.
Salah satu tulisan meramalkan terjadinya bencana besar yang menelan banyak korban sebagaimana tertulis dalam bait berikut :
Akeh ingkang gara-gara. Udan salah mangsa prapti. Akeh lindhu lan grahana. Dalajate salin-salit. Pepati tanpa aji. Anutug ing jaman sewu, Wolung atus ta iya Tanah Jawa pothar pathir, Ratu Kara Murka Kuthila pan sirna.
Terjemahannya :
Banyak kejadian dan peristiwa alam maupun dalam kehidupan masyarakat manusia yang luar biasa. Musim penghujan tidak teratur dan sering datang dengan curah hujan tinggi (kebanjiran) hingga tidak ada curah hujan sama sekali (kekeringan).
Gempa bumi sering terjadi dan menelan banyak korban jiwa manusia, ternak, dan harta benda, demikian juga sering terjadi fenomena alam misterius yakni terjadinya gerhana bulan, dan gerhana matahari.
Masa penuh bencana ini akan penuh dengan penderitaan dimana orang-orang tertindas oleh para penguasa licik dan sewenang-wenang. Masyarakat juga tidak peduli pada sesamanya, pada ketidakadilan yang merajalela di muka bumi.
Di tengah masa-masa gelap ini, Jayabaya meramalkan datangnya sosok penyelamat, seorang Satria Piningit.
Tapi, setelah masa yang paling berat itu, akan datang zaman baru, zaman yang penuh kemegahan dan kemuliaan. Zaman Keemasan Nusantara. Dan zaman baru itu akan datang setelah datangnya sang Ratu Adil, atau Satria Piningit.
Dalam bait naskahnya, Jayabaya menyebutkan ciri-ciri sosok Satria Piningit :
Akan ada dewa tampil berbadan manusia berparas seperti Batara Kresna berwatak seperti Baladewa bersenjata trisula wedha (bait 159)
Akan ada dewa berbadan manusia : menyebutkan bahwa Satria Piningit berwujud seperti kita manusia biasa, tetapi sejatinya beliau adalah dewa. untuk mengetahui sejatinya seseorang tidaklah mudah, kecuali sesamanya atau lebih tinggi derajatnya. itulah yg menyebabkan Satria Piningit.
Bahwa Satria Piningit memiliki paras tampan seperti seorang dewa, berwatak tegas.
Menyebutkan bahwa paras Satria Piningit itu seperti Batara Kresna (tampan, berwibawa) dan berawatak tegas seperti Baladewa.
Bersenjata trisula wedha, merupakan sebuah senjata atau pusaka kiasan.
Bersenjata trisula wedha, untuk kalimat yang satu ini sepertinya di maknai secara tersirat, karena tidaklah mungkin Satria Piningit yang dipingit itu membawa trisula kemana-mana, akan terlihat mencolok yang menyebabkan dirinya tidak piningit lagi.
Pemaknaan Trisula Wedha secara garis besar bisa di maknai tiga jadi satu, seperti ilmu amal dan iman, atau bumi langit dan isinya, kiri kanan dan tengah. Hal ini sesuai dengan sifat-sifat mulia yang lekat dengan banyak dewa-dewa Hindu.
Ramalan Jayabaya ini kemudian digubah oleh Raden Ngabehi Ronggowarsito (1802-1873), pujangga besar keraton Solo.
Salah satu ramalan tersebut adalah mengenai datangnya Jaman Kolobendu, yang secara menurut Candrasengkala, atau angka tahun Jawa, datang pada tahun 1997. Jaman Kolobendu ini akan berakhir dengan datangnya zaman Kolosubo, yang menurut Candrasengkala, bertepatan dengan taun 2025.
Jaman Kolobendu ini digambarkan akan terjadi pertentangan dan permusuhan diantara komponen bangsa, yang disebabkan oleh adu domba oleh dalang yang tidak kelihatan, karena berada di belakang layar.
Bait yang mengangkat tentang ramalan ini berbunyi :
Jaman Kolobendu,
Entenono Nuswantoro bakal ketampan bendu,
Yen wis teko pandito ambuka wiwaranging Neroko,
(Condro sengkolo 1997)
Pralambange jago tarung ning njero kurungan
Dalang wayang ngungkurke kelir
Sing nonton podo nangis
Entenono waluyo lan tentreme
Mengko nek wis tumeko
Pendowo Mulat Sirnaning Penganten (Condro sengkolo 2025).
Buku Jaman Kolobendu (Ronggowarsito), artinya Jaman Kolobendu (Carut Marut).
Tunggulah, nusantara akan mendapatkan bencana.
Jika sudah datang tahun 1997
Perlambangnya adalah Ayam jantan Bertarung di dalam kurungannya.
Sang dalang menggelar sandiwara.
Yang menonton menangis.
Tunggulah jaman kemakmuran dan ketentraman.
Nanti jika sudah datang tahun 2025.
Maksudnya bahwa Nusantara akan mendapat bebendu atau bencana. Jika sudah datang tahun 1997 (Pandito Ambuko Wiwaraning Neroko).
Pandito = 7,
Ambuko = dibuka = bolong = 9,
Wiwara = pintu = terbuka = bolong = 9, Neroko = 1.
Artinya : Condro Sengkolo tahun 1997.
Pada tahun 1997 Indonesia mengalami bencana ekonomi yang sangat besar, menandai awal datangnya jaman Kalabendu.
Bahwa Ayam Jantan bertarung dalam kurungan, artinya terjadi banyak permusuhan, perselisihan, dan pertentangan antar anak bangsa.
Sang dalang menggelar sandiwara.
Maknanya : Segala kejadian itu ada dalang yang mengaturnya, dalang yang tidak kelihatan atau di belakang layar.
Yang menonton menangis, artinya Rakyat yang menjadi korbannya dan sengsara.
Maka tunggulah jaman kemakmuran dan ketentraman, artinya kemakmuran dan ketentraman bangsa akan datang, maka tunggulah kedatangannya. Nanti jika sudah datang tahun 2005
(Pendowo Mulat Sirnaning Penganten), Pandowo = 5, Mulat = melihat = mata = 2,
Sirno = hilang = 0,
Temanten = pengantin = sejodo = 2.
Condro Sengkolo Tahun 2025
Jaman Kolosubo atau jaman kemakmuran dan ketentraman akan datang pada tahun 2025.
Kolosubo artine Alembono = diakui dan dihormati oleh dunia.
KALABENDU
Istilah ini pertama kali diperkenalkan Ronggawarsita III. Sebagai mata rantai terakhir pujangga Jawa, santri Kiai Imam Besari Ponorogo ini kawentar dengan ramalannya. Dalam Serat Sabda Jati, dalam tulisannya :
Waluyaning benjang yen wus ana wiku
memuji ngesthi sawiji
sabuk lebu lir majenun
galibetan tudang-tuding
anacahken sakehing wong.
Iku lagi sirep jaman kalabendu
kalasuba kang gumanti
wong cilik bisa gumuyu
nora kurang sandhang bukti
sedyane kabeh kalakon.
Zaman edan berakhir bila sudah ada pendeta
ikhlas menyembah Tuhan yang Esa
berikat pinggang tanah, laksana orang gila
kian kemari berjalan, menuding-nuding telunjuknya
menghitung jumlah semua orang.
Pada masa itu, zaman kalabendu berakhirlah
berganti dengan zaman kalasuba.
Rakyat jelata dapat tertawa.
Tiada kurang sandang pangan.
Terwujud semua cita-cita.
Dalam serat tersebut, kalabendu adalah nama bagi sebuah zaman. Ronggawarsita juga menyebut zaman itu sebagai zaman edan. Berbeda nama, berbeda penekanan, tapi intinya sama: zaman kalabendu atau zaman edan adalah zaman yang tak diharapkan, tapi pasti menghampiri. Kita mesti menerima dan menjalaninya dengan tabah.
Terlempar ke dalam zaman seperti itu, tugas kita yang primer adalah menjaga kewarasan, kesehatan akal (dan) budi. Tidak ikut edan. Tidak hanyut terseret arus kejahiliahan massal. Anglaras ilining banyu, pesan Sunan Kalijaga, ngeli ning ora keli. Menjalani kehidupan selaras aliran air sungai, mengalir tapi tak hanyut.
Pada pupuh 257 tembang 24 sampai dengan 44 dijelaskan secara terperinci tanda-tanda zaman
Kalabendu. Serat Kalatidha karangan R.Ng. Ranggawarsita, yang kelihatannya telah disadur (banyak versi) dan dimasukkan dalam bagian dari Serat Centhini pada bagian ini-ini sangat mungkin terjadi karena penulisan Serat Centhini terjadi pada satu masa dengan masa kehidupan R. Ng. Ranggawarsita, bahkan pembukaan Sera Centhini jilid 5, dibuat oleh beliau. Kemungkinan lain kenapa masa Kalabendu mendapat porsi yang lebih banyak dalam Serat Centhini :
1. Interpretasi bahwa Kalabendu adalah zaman periode tahun 1800-1900 dimana saat penulisan Serat Centhini.
2. Serat Kalatidha yang disadur kedalam Serat Centhini pupuh 257 adalah sekedar ilustrasi apa yang sedang terjadi pada zaman itu oleh Ranggawarsita dan sama sekali bukan ramalan.
Ilustrasi apa yang terjadi pada masa Kalabendu sangat mirip dengan apa yang sedang terjadi pada bangsa Indonesia saat ini, oleh karena itu terbuka suatu interpretasi bahwa masa Kalabendu adalah periode yang akan berakhir pada tahun 2000. Pertanda zaman sama sekali belum terlihat tanda-tanda bahwa kita memasuki zaman Kalasuba yaitu suatu periode setelah zaman Kalabendu berakhir (seperti yang di prediksi oleh Jayabhaya).
Barangkali kita bisa mencoba melihat ilustrasi dari masa zaman Kalabendu yang dimulai dari tembang 28 s/d 44 pupuh 257 Serat Centhini jilid IV :
Wong agunge padha jail kurang tutur, marma jeng pamasa, tanpa paramarteng dasih, dene datan ana wahyu kang sanyata.
Artinya: Para pemimpinnya berhati jail, bicaranya ngawur, tidak bisa dipercaya dan tidak ada wahyu yang sejati.
Keh wahyuning eblislanat kang tamurun, apangling kang jalma, dumrunuh salin sumalin, wong wadon kang sirna wiwirangira.
Artinya : Wahyu yang turun adalah wahyu dari iblis dan sulit bagi kita untuk membedakannya, para wanitanya banyak yang kehilangan rasa malu.
Tanpa kangen mring mitra sadulur, tanna warta nyata,akeh wong mlarat mawarni, daya deye kalamun tyasenalangsa.
Artinya : Rasa persaudaraan meluntur, tidak saling memberi berita dan banyak orang miskin ber-aneka macam yang sangat menyedihkan kehidupannya.
Krep paprangan, sujana kapontit nurut, durjana susila dadra andadi, akeh maling malandang marang ing marga.
Artinya : Banyak peperangan yang melibatkan para penjahat, kejahatan/perampokan dan pemerkosaan makin menjadi-jadi dan banyak pencuri malang melintang di jalan-jalan.
Bandhol tulus, mendhosol rinamu puguh, krep grahana surya, kalawan grahana sasi, jawah lindhu gelap cleret warsa.
Artinya : Alampun ikut terpengaruh dengan banyak terjadi gerhana matahari dan bulan, hujan abu dan gempa bumi.
Prahara gung, salah mangsa dresing surur, agung prang rusuhan, mungsuhe boya katawis, tangeh lamun tentreming wardaya.
Artinya: Angin ribut dan salah musim, banyak terjadi kerusuhan seperti perang yang tidak ketahuan mana musuhnya yang menyebabkan tidak mungkin ada rasa tenteram dihati.
Dalajading praja kawuryan wus suwung, lebur pangreh tata, karana tanpa palupi, pan wus tilar silastuti titi tata.
Artinya : Kewibawaan negara tidak ada lagi, semua tata tertib, keamanan, dan aturan telah ditinggalkan.
Pra sujana, sarjana satemah kelu, klulun Kalathida, tidhem tandhaning dumadi, hardayengrat dening karoban rubeda.
Artinya : Para penjahat maupun para pemimpin tidak sadar apa yang diperbuat dan selalu menimbulkan masalah / kesulitan.
Sitipati, nareprabu utamestu, papatih nindhita, pranayaka tyas basuki, panekare becik-becik cakrak cakrak.
Artinya : Para pemimpin mengatakan seolah-olah bahwa semua berjalan dengan baik padahal hanya sekedar menutupi keadaan yang jelek.
Nging tan dadya, paliyasing Kalabendu, mandar sangking dadra, rubeda angrubedi, beda-beda hardaning wong sanagara.
Artinya : Yang menjadi pertanda zaman Kalabendu, makin lama makin menjadi kesulitan yang sangat, dan ber-beda-beda tingkah laku / pendapat orang se-negara.
Katatangi tangising mardawa-lagu, kwilet tays duhkita, kataman ring reh wirangi, dening angupayasandi samurana.
Artinya : Disertai dengan tangis dan kedukaanyang mendalam, walaupun kemungkinan dicemooh, mencoba untuk melihat tanda-tanda yang tersembunyi dalam peristiwa ini. (kelihatanya ini adalah ungkapan hati pembuattembang ini).
Anaruwung, mangimur saniberike, menceng pangupaya, ing pamrih melok pakolih, temah suhaing karsa tanpa wiweka.
Artinya : Berupaya tanpa pamrih.
Ing Paniti sastra wawarah, sung pemut, ing zamanmusibat, wong ambeg jatmika kontit, kang mangkono yen niteni lamampahan.
Artinya : Memberikan peringatan pada zaman yangkalut dengan bijaksana, begitu agar kejadiannya/yang akan terjadi bisa jadi peringatan (peringatan dari R.Ng. Ranggawarsita).
Nawung krida, kang menangi jaman gemblung, iyajaman edan, ewuh aya kang pambudi, yen meluwaedan yekti nora tahan.
Artinya : Untuk dibuktikan, akan mengalami jamangila, yaitu zaman edan, sulit untuk mengambil sikap,apabila ikut gila/edan tidak tahan.
Yen tan melu, anglakoni wus tartamtu, boya keduman, melik kalling donya iki, satemahe kaliren wekasane.
Artinya : Apabila tidak ikut menjalani, tidak kebagianuntuk memiliki harta benda, yangakhirnya bisa kelaparan.
Wus dilalah, karsane kang Among tuwuh, kang lali kabegjan, ananging sayektineki, luwih begja kang eling lawan waspada.
Artinya : Sudah kepastian, atas kehendak Gusti Allah, yang lupa untuk mengejar keberuntungan, tapi yang sebetulnya, lebih beruntung yang tetap ingat dan waspada (dalam perbuatan berbudi baik dan luhur).
Wektu iku, wus parek wekasanipun, jaman Kaladuka, sirnaning ratu amargi, wawan-wawan kalawan memaronira.
Artinya : Pada saat itu sudah dekat berakhirnya zaman Kaladuka.
KALASUBA
Pada pupuh 258, dimulai suatu perubahan dari zaman Kaladuka ke zaman Kalasuba yang lebih baik seperti pada tembang 1 s/d 6 sebagai berikut :
Saka marmaning Hayang Sukma, jaman Kalabendusirna, sinalinan jamanira, mulyaning jenengan nata,ing kono raharjanira, karaton ing tanah Jawa,mamalaning bumi sirna, sirep dur angkaramurka.
Artinya : Atas izin Allah SWT, zaman Kalabendu hilang, berganti zaman dimana tanah Jawa/Indonesia menjadi makmur, hilang kutukan bumi dan angkara murkapun mereda.
Marga sinapih rawuhnya, nata ginaib sanyata, wijiwijiling utama, ingaranan naranata, kang kapisan karanya, adenge tanpa sarana, nagdam makduming srinata, sonya rutikedatonnya.
Artinya : Kedatangan pemimpin baru tidak terduga, seperti muncul secara gaib, yang mempunyai sifat-sifat utama. (Catatan : yang diterjemahkan banyak pihak sebagai satria piningit)
Lire sepi tanpa srana, ora ana kara-kara, duk masih keneker Sukma, kasampar kasandhung rata, keh wong katambehan ika, karsaning Sukma kinarya, salin alamnya, jumeneng sri pandhita.
Artnya: Datangnya tanpa sarana apa-apa, tidak pernah menonjol sebelumnya, pada saat masih muda, banyak mengalami halangan dalam hidupnya, yang oleh izin Gusti Allah, akan menjadi pemimpin yang berbudi luhur.
Luwih adil paraarta, lumuh maring brana-arta, nama Sultan Erucakra, tanpa sangakan rawuhira, tan ngadu bala manungsa, mung sirollah prajuritnya, tungguling dhikir kewala, mungsuh rerep sirep sirna.
Artinya : Mempunyai sifat adil, tidak tertarik denganharta benda, bernama Sultan Erucakra (note : penulis tidak tahu apa maksudnya, perlu interpretasi tentang nama ini), tidak ketahuan asal kedatangannya, tidak mengandalkan bala bantuan manusia, hanya kepercayaan/keimanan terhadap Allah SWT prajuritnya dan senjatanya adalah se-mata2 zikir, musuh semua bisa dikalahkan (note: suatu indikasi bahwa pemimpin yang akan muncul adalah seorang Muslim yang sangat taat beragama, yang semata-mata iman yang sangat tebal kepada Gusti Allah yang membimbingnya dan menjadi kekuatannya)
Tumpes tapis tan na mangga, krana panjenengan nata, amrih kartaning nagara, harjaning jagat sadaya, dhahare jroning sawarsa, denwangeni katahhira, pitung reyal ika, tan karsa lamun luwiha.
Artinya : Semua musuhnya dimusnahkan oleh sang pemimpin demi kesejahteraan negara,dan kemakmuran semuanya, hidupnya sederhana, tidak mau melebihi, penghasilan yang diterima.
(Catatan : suatu indikasi bahwa kejujuran, kesederhanaan, dan tidak maumelebihi apa yang menjadi penghasilannya tidak kurang tidak lebih menjadi ciri utama dari pemimpin yang baru. Dalam tembang ini sangat jelas dilukiskan kelemahan pemimipin adalah sikap berlebih-lebihan yang pada posisi sebagai pimpinan cenderung tidak menerima apa yang secara murni diberikan oleh negara sebagai penghasilannya sehingga menimbulkan banyak kreativitas untuk mendapatkan tambahan penghasilan yang sulit dikontrol batas-batas-nya yang merugikan rakyat banyak yang contoh nyatanya adalah situasi kehidupan para pimpinan/pejabat pemerintahan selama 32 tahun rezim Soeharto berkuasa dan juga sampai dengan saat ini).
Bumi sakjung pajegira, amung sadinar sawarsa, sawah sewu pametunya, suwang ing dalem sadina, wus resik nir apa-apa, marmaning wong cilik samya, ayem enake tysira, dene murah sandhang teda.
Artinya : Pajak orang kecil sangat rendah nilainya, orang kecil hidup tentram, murah sandang dan pangan.
Tan na dursila durjana, padha martobat nalangas, wedi willating nata, adil asing paramarta, bumi pethik akukutha, parek lan kali Katangga, ing sajroning bubak wana, penjenenganin sang nata.
Artinya : Tidak ada penjahat, semuanya sudah bertobat, takut dengan kewibawaan sang pemimpin yang sangatadil dan bijaksana.
Kesimpulan :
Ilustrasi zaman Kalabendu adalah mirip dengan kondisi bangsa Indonesia pada saat ini sebagai pertandazaman dimana masyarakat kehilangan arah yang merupakan tahap akhir sebelum bangsa Indonesiabisa mengatasi dengan kedatangan pemimpin yang adil dan bijaksana.
Bisa saja hal ini adalah sekedar suatu angan-angan atau suatu harapan apabila suatu bangsa ataumasyarakat mengalami tekanan kesulitan yang sangat sulit diatasi seperti pada saat ini sehinga harapan akan munculnya Ratu Adil (Satria Piningit) adalah sekedar suatu pelampiasan sumbat sosial agar masyarakat masih menaruh harapan akan datangnya suatu perbaikan.
Waktulah yang akan membuktikan bahwa apa yang menjadi ilustrasi dari budaya Jawa baik oleh Prabu Jayabaya dari Kediri maupun R. Ng. Ranggawarsita adalah sekedar ilustrasi pada masanya yang kebetulan berulang pada saat ini dan bisa saja berulang lagi dimasa yang akan datang atau merupakan prediksiyang mungkin bisa terjadi yang kita mengalami masa Kalabendu tahap akhir yang akan menuju masa Kalasuba yang penuh harapan.
PENAFSIRAN TRISULA WEDA
Trisula weda kekuatan ajaran agama, norma kebudayaan Nusantara, dan ilmu pengetahuan tidak saja diharapkan mampu membangun kepribadian dan watak yang berintegritas, berkemajuan. Hal itu juga diharapkan mampu memperkokoh operasionalisasi Pancasila sebagai ideologi bangsa, serta UUD 1945 sebagai sumber tertinggi dari sumber hukum nasional yang menjadi dasar kepemimpinan dan manajemen pembangunan Indonesia. Pembangunan kepribadian dan watak manusia Indonesia memainkan peran vital bagi kemajuan bangsa. Sumber daya alam yang melimpah ternyata tidak cukup dijadikan modal bagi bangsa ini untuk bisa bersaing dengan bangsa lain. Peta kemajuan bangsa-bangsa di dunia, khususnya Asia, telah banyak berubah. Trisula weda diharapkan menjadi karakter nasional yang merekatkan bangsa yang berketuhanan, berbudaya, dan berkreasi secara produktif untuk bersaing dengan bangsa lain melengkapi keunggulan alamiah dari kandungan bumi pertiwi. Di masa depan, bangsa yang berhasil bertahan hidup dan tampil menjadi pemimpin masyarakat global adalah bangsa yang berhasil memenangkan kompetisi antar bangsa dalam pemenuhan kebutuhan dasar manusia. Kita tidak boleh lagi terjebak pada mesianis trap, lahirnya ratu adil yang akan menyulap kesulitan menjadi kemudahan, dan menyihir keterbelakangan menjadi kemajuan. Ratu adil akan tiba dengan sendirinya jika kepribadian dan watak kebangsaan mampu kita letakkan pada posisi yang tepat, seperti menempatkan Tuhan sebagai awal dan tujuan kehidupan. Di samping itu, relasi sosial yang menjunjung tinggi adab dan budaya, serta mengembangkan ilmu pengetahuan yang dibutuhkan untuk mengeksplorasi sumber daya nasional mutlak dilakukan. Sehingga, bangsa ini dapat menghasilkan produk yang memiliki daya saing demi memenangkan pasar global.
Dibutuhkan gerakan perubahan transformatif dan masif, yang memiliki daya dorong untuk meninggalkan pemikiran tradisional dan semi feodal menuju babak baru pemikiran kontemporer tanpa mencabut akar sejarah bangsanya sendiri.
Agama, budaya, dan ilmu pengetahuan, sebagai trisula weda, harus ditempatkan sebagai instrumen pembentukan kepribadian dan watak bangsa yang merupakan modal sosial utama dalam pencapaian cita- cita bangsa Indonesia.