Pupuh Juru Demung
Juru Demung merujuk pada dua hal utama dalam konteks budaya Jawa :
1) Sebuah pupuh (tembang macapat) yang menggambarkan kebingungan atau kesulitan dalam menghadapi suatu masalah, dan
2) Sebuah gending dalam gamelan Jawa yang dimainkan dengan instrumen demung, yaitu alat musik balungan dengan nada rendah.
Jadi, "juru demung" bisa berarti lirik pupuh atau gending yang menggunakan demung sebagai instrumen kunci untuk mengiringi melodi dasar.
1. Juru Demung sebagai Pupuh (Tembang Macapat)
- Makna: Mengekspresikan perasaan bimbang, bingung, atau dilema saat harus mengambil keputusan penting dalam hidup.
- Struktur: Memiliki pola guru wilangan (jumlah suku kata) dan guru lagu (vokal akhir) yang khas, seperti 8-a, 8-u, 8-u, 6-i, 4-i, 6-i, 8-a, 8-u (dalam bahasa Sunda).
- Contoh Isi: Sering berisi tentang usaha, kehidupan, dan hubungan dengan Tuhan, menekankan pentingnya kejujuran dan kebahagiaan spiritual, seperti dalam Teks-Pupuh-Jurudemung-Scribd.pdf.
2. Juru Demung sebagai Gending Gamelan
- Demung (Instrumen): Alat musik Jawa dalam keluarga balungan, menghasilkan nada oktaf terendah, memiliki bilah lebih tipis dibanding saron, dan dimainkan dengan tabuh berbentuk palu.
- Fungsi Gending: Gending "Juru Demung" adalah sebuah sajian karawitan (musik gamelan) yang menggunakan demung untuk mengiringi atau memimpin melodi utama (balungan) dalam laras (nada) tertentu, contohnya laras pélog pathet nem.
Kesimpulan :
"Juru Demung" bisa dipahami sebagai lagu (gending) atau puisi (pupuh) yang secara tematik atau musikal berkaitan erat dengan peran instrumen demung dalam gamelan atau pesan kebingungan yang disampaikan oleh pupuh tersebut.
Pupuh Jurudemung
Rasa Kaduhung
Bongan diri popohoan,
nuturkeun pangajak napsu,
lir anu teu éling,
henteu ngawaro papatah,
antukna jadi kaduhung.
Karasana nya ayeuna,
dijarauhan ku batur,
taya anu nolih,
tamaha bongan sorangan,
tadina hirup adigung.
Ka batur resep ngahempas,
asa aing uyah kidul,
nu lain mah leutik,
sok ngarasa pangakangna,
bentik curuk balas nunjuk.
Nagaran Raja-Raja dina Wayang
Pupuh-Pupuh Séjénna :
Asmarandana
Dangdanggula
Kinanti
Pupuh Sinom
Balakbak
Durma
Gambuh
Gurisa
Ladrang
Lambang
Magatru
Maskumambang
Mijil
Pangkur
Pucung
Wirangrong
Pupuh Juru Demung
Watek : Kaprihatinan, Kaduhung
Jumlah Padalisan: 8 Padalisan
Guru wilangan & Guru lagu: 8-a, 8-u, 8-u, 6-i, 4-i, 6-i, 8-a, 8-u.
Conto Lirik Jurudemung
Mungguh nu hirup di dunya
Ku kersaning anu agung
Ku kersaning anu agung
Geus pinasti panggih
Geus pinasti
Geus pinasti panggih
Jeung dua rupa perkara
Senang paselang jeung bingung
Ladrang Juru Demung (pelog 6)
Bk : -535 61'65 -535 61'65 1'2'1'6 532(3)
Lombo :
- 2 - 3 - 6 - 5 - 3 - 5 - 6 - 5
- 3 - 5 - 6 - 5 1216 532(3)
ompak :
523- 3635 3535 6165
3535 6165 1216 532(3)
ngelik :
11-- 1312 561- 1312
561- 1312 3353 212(1)
561- 1312 561- 1312
561- 1312 3353 212(1)
23-5 2353 5676 5323
5653 2126 1216 532(3)
Watek Pupuh Juru Demung
Menjelaskan rasa kebingungan (kabingung) atau kesulitan dengan suatu hal yang harus dikerjakan (pilakueun).
Pola guru wilangan dan guru lagu: 8-a, 8-u, 8-u, 6-i, 4-i, 6-i, 8-a, 8-u.
Pupuh juru demung ini memiliki 8 padalisan.
Contoh Pupuh Juru Demung Mungguh Nu Hirup
Mungguh nu hirup di dunya (8-a)
Ku kersaning anu agung (8-u)
Ku kersaning anu agung (8-u)
Geus pinasti panggih (6-i)
Geus pinasti (4-i)
Geus pinasti panggih (6-i)
Jeung dua rupa perkara (8-a)
Senang paselang jeung bingung (8-u)
Mungguh hirup di alam dunya
Ku kersaning anu agung
Geus pinasti bakal panggih
Suka bungah jeung kasedih
Dua rupa nu tumiba
Sakabeh jalma di dunya
Senang patumbu jeung bingung
Eta geus tangtu kasorang.
Pupuh Juru Demung Adigung
Lolobana mungguh jalma
Embung hina hayang agung
(Embung hina hayang agung)
Hayang hirup mukti
(Hayang hirup)
(Hayang hirup mukti)
Tapina embung tarekah
Tinangtu mo bakal nanjung
Juru Demung
Ni ajeng mring gandhok wetan
Wus panggih lan rara mendut
Alon wijile kang wuwus
Heh Mendut pamintanira
Adhedhasar adol bungkus
Wus katur sarta kalilan
Dening jeng Kyai Tumenggung
Juru demung
Mungguh nu hirup di dunya (8-a)
Ku kersaning anu agung (8-u)
Geus pinasti panggih (6-i)
Jeung dua rupa perkara (8-a)
Senang paselang jeung bingung (8-u)
Mun pinanggih jeung kasusah
Omat kalakuan rék nguluwut
Pasrahkeun ka Gusti
Ihtiar kalakuan ancik
Neda kurnia Nu Agung
Mangga atuh geura di undeur wae di dieu sora suling na haratis
Juru Demung
Artist : Pupuh Sunda
Mungguh nu hirup di dunya
Ku kersaning Anu Agung
Ku kersaning Anu Agung
Geus pinasti panggih
Geus pinas
tigeus pinasti panggih
Jeung dua rupa perkara
Senang paselang jeung bingung.
PUPUH JURU DEMUNG
Laras : Madenda/Nyorong
Surupan : 4 = Tugu
BEBAS WIRAHMAH
Mungguhnu hirup didunya
Kukersaning kunu agung
Ku ker saning kunu agung
Ges pinas ti panggih
Ges pinas ti
Ges pinas ti panggih
Jeung dua rupa perkara
Senang pa selang jeung bingun
TANDAK/PANAMBAH : JURU DEMUNG
Gerakan : Sedeng
Mungguh hirup di alam dunya
Ku ker saning ku kawasa
Ges pinasti bakal panggih
Suka bungah jeung ka sedih
Dua rupa nutu miba
Kakabeh jalma di dumya
Senang patumbu jeung bingung
Eta gas tangtu ka sorang
Sumpama hayang senang kudu usaha berjuang
Dina laku lampah jujur
Tong di barung ku takabur
Pareng panggih jeung kasusah
Kana kadar kudu pasrah
Ulah petot nya ihktiar
Dibarung hate nu janglar
JURU DEMUNG
Laras : Pelog Liwung
Embat : Irama Merdeka
Mung – guh nu hi – rup di dun – nya
Ku ker – sa – ning a – nu A – gung
Ku ker – sa – ning a – nu A – gung
Geus pi – nas – ti pang – gih
Geus pi – nas – ti
Geus pi – nas – ti pang – gih
Jeung du – a ru – pa per – ka – ra
Se – nang pa – se – lang jeung bi – ngung
PANAMBIH PUPUH JURUDEMUNG
Laras : Pelog Liwung
Gerakan : Sedeng
Surupan : 4 = T
Sanggian : H.M. Yusuf Wiradiredja
Di – du – nya pa – pa – sa – ngan
Hi – ji buk – ti nu geus tang – tu
Hi – ji buk – ti geus tang – tu
Pinasti yang wi – di
Ti i – la – hi pinas – ti yang wi – di
Nyata – na jiwa ra – ga
Cip – ta – ning Gus – ti nu A – gung
Puisi Juru Demung
dua puluh satu kuda jadi rangka pada lagu-lagu yang beku. dan di dengung terakhir juru demung, aku tahu, tak akan ada lagi yang bertanya. sebab perjalanan semakin tak terduga. tapi magrib telah raib, dan kita saksikan baginda menjelma saka di setiap gatra asmaradana.
hanya sisa nyala-bara renjana dan telapak tangan. lalu gerhana terbuka, mengirimkan serentetan
dada pada pepohonan. bila esok hari pada peta
ada api yang menyala, laki-laki itu tidak akan
kembali, karena ia tak percaya diri lagi.
Imajiner Nuswantoro

