DUDU SANAK DUDU KADANG YEN MATI MELU KELANGAN
Tegese ora ana sing rumangsa rugi. Tegese dudu sanak sadulur, dudu sanak sadulur, yen mati bakal kesasar utawa malah wong liya (dudu sanak sanak), angger arep nyawiji karo masyarakat lan nindakake kabecikan marang wong akeh. ditampa lan dianggep minangka sedulur. Yen digabung kaya ngono, kabeh repot bakal digandhengake, rada lara yen disawang. Yen bali menyang akhirat (tilar donya), akeh wong sing rumangsa kelangan. Wiwit jaman biyen, wong Jawa seneng lan gampang diajak kekancan karo sapa wae, angger ngerti tata cara. Sebab, paseduluran (patembayatan), urip rukun karo tangga teparo, sanak sedulur, mujudake sikap kang tansah dibangun dening wong Jawa kanggo nggayuh katentreman ing urip. Tumrape wong Jawa, ngurmati wong liya (tamu) sing wis menehi sumbangan iku penting banget, saengga kadang kakehan. Apa maneh yen wong iku wis ping utang. Kosok baline, sanajan kowe sedulure dhewe, yen tindak-tanduke ora nyenengake, yen mati ana sing wegah nekani pesareyan. Ing bab sesambungan darah, bisa uga akeh sing durung ngerti, lan amarga saka lelampahan urip iki, kita padha gandhengan tangan, tegese apa sing kedadeyan ing salah sijine, mesthi bakal prihatin, ngrasakake kelangan, simpati lan empati.
Paribasan Jawa iki mulangake carane wong Jawa urip ing masyarakat. Kanggo mangerteni paribasan iki, ayo padha mangerteni makna ing basa. Dudu kin tegese dudu sanak sedulur. Dudu kadang ateges dudu sanak kadang. Yen mati tegese yen mati. Melu klangan tegese kalah uga. Saking jarwan menika, saged dipunmangertosi bilih kadang menawi seda mboten sanak, nanging menawi seda kecalan. Iman Budhi Santosa ing buku Nasehat Urip Bagi Orang Jawa ngandharake yen wong Jawa nduweni sistem kekerabatan sing apik banget. Kabeh warga negara diajeni ora preduli saka leluhur lan hubungan darah. Mula, senajan wong liya, wong Jawa tetep ngurmati lan nganggep kaya kulawargane dhewe yen wong kuwi kepengin nyawiji, nyawiji lan nindakake kabecikan. Miturut paribasan Jawa iki, wong Jawa nduweni rasa paseduluran kang dhuwur. Persaudaraan utawa paseduluran minangka cara sing becik kanggo nemokake katentreman ing urip. Tumrape wong Jawa, ngajeni marang liyan iku sing utama. Contone ngurmati tamu utawa wong sing wis duwe layanan. Wonten ing relasi sosial, tiyang Jawi menika sesambungan kaliyan sesami. Hubungan guru-murid, kanca, lan liya-liyane. Ngormati wong-wong mau mesthi ana akeh cara. Iku uga minangka wujud rasa syukur marang wong-wong sing wis akeh kontribusi ing urip. Mula yen wong sing dihormati wis ora ana, kita bakal rumangsa kelangan. Malah sok-sok luwih sedhih tinimbang nalika ngadhepi seda sanak sadulure dhewe.
Artinya bukan siapa-siapa tapi ikut merasakan kehilangan.
MAKNA TERJEMAHAN BEBAS :
Dudu Sanak Dudu Kadang, Yen Mati Melu Kelangan
Artinya bukan saudara bukan kerabat, kalau meninggal dunia ikut kehilangan atau meskipun orang lain (bukan saudara), asal mau menyatu dengan masyarakat dan berbuat baik untuk orang banyak, akan diterima dan dianggep sebagai saudara. Jika sudah menyatu seperti itu, segala kerepotan akan dipikul bersama, sakit sedikit ditengok. Kalau dia kembali ke alam baka (meninggal dunia), akan banyak orang yang berasa kehilangan.
Sejak dahulu, orang Jawa senang dan gampang diajak menjalin persaudaraan oleh siapapun, asal tahu tata caranya. Sebab, persaudaraan (patembayatan), hidup rukun dengan tetangga, sanak saudara, merupakan sikap yang selalu dibangun oleh orang Jawa untuk meraih kedamaian hidup.
Bagi orang Jawa, di dalam menghormati orang lain (tamu) yang telah berjasa sangatlah diutamakan, hingga terkadang sampai berlebihan. Apa lagi jika orang itu sudah berkali-kali berhutang budi. Sebaliknya, walaupun saudara sendiri, jika tindak-tanduknya tidak menyenangkan, waktu dia meninggal pun ada yang sampai enggan melayat.
Secara hubungan darah mungkin diantara kita banyak yang sebelumnya bahkan tidak kenal, dan karena perjalanan kehidupan ini maka kita saling begandengan tangan, yang mana artinya apa yang terjadi pada salah satu dari kita, tentu kita akan ikut prihatin, ikut merasakan kehilangan, ikut bersimpati dan empati.