Becik Ketitik Ala Ketara,
Wong Salah Bakal Seleh,
Wong Bener Mesti Jejer
ꦧꦼꦕꦶꦏ꧀ꦏꦼꦠꦶꦠꦶꦏ꧀ꦄꦭꦏꦼꦠꦫ꧈
ꦮꦺꦴꦁꦱꦭꦃꦧꦏꦭ꧀ꦱꦼꦊꦃ꧈
ꦮꦺꦴꦁꦧꦼꦤꦼꦂꦩꦼꦱ꧀ꦠꦶꦗꦼꦗꦼꦂ
Becik Ketitik Ala Ketara yaiku tumindak ala utawa becik wusanane bakal konangan
꧋ꦧꦼꦕꦶꦏ꧀ꦏꦼꦠꦶꦠꦶꦏ꧀ꦄꦭꦏꦼꦠꦫꦪꦻꦏꦸꦠꦸꦩꦶꦤ꧀ꦝꦏ꧀ꦄꦭꦈꦠꦮꦧꦼꦕꦶꦏ꧀ꦮꦸꦱꦤꦤꦺꦧꦏꦭ꧀ꦏꦺꦴꦤꦔꦤ꧀
(artinya perbuatan baik atau buruk pada akhirnya akan ketahuan.
Becik ketitik ala ketara memiliki makna mendalam bahwa siapapun harus berhati-hati dalam berucap, bertindak atau berperilaku karena semua akan terlihat pada waktunya. Ini sekaligus peringatan kepada setiap pribadi agar selalu ingat bahwa Tuhan Seruan Alam Semesta mengawasi setiap perbuatan manusia.
Wong Salah Bakal Seleh, Wong Bener Mesti Jejer.
꧋ꦮꦺꦴꦁꦱꦭꦃꦧꦏꦭ꧀ꦱꦼꦊꦃ꧈ꦮꦺꦴꦁꦧꦼꦤꦼꦂꦩꦼꦱ꧀ꦠꦶꦗꦼꦗꦼꦂ꧉
Wong salah bakal seleh, wong bener mesti jejer.
Wong Salah Bakal Seleh, Wong Bener Mesti Jejer.
꧋ꦮꦺꦴꦁꦱꦭꦃꦧꦏꦭ꧀ꦱꦼꦊꦃ꧈ꦮꦺꦴꦁꦧꦼꦤꦼꦂꦩꦼꦱ꧀ꦠꦶꦗꦼꦗꦼꦂ꧉
꧋ꦮꦺꦴꦁꦱꦭꦃꦧꦏꦭ꧀ꦱꦼꦊꦃ꧈ꦮꦺꦴꦁꦧꦼꦤꦼꦂꦩꦼꦱ꧀ꦠꦶꦗꦼꦗꦼꦂ꧉
(barang siapa berbuat baik dengan benar niscaya dia akan tegak , dan barang siapa berbuat salah dengan cara apa pun pasti dia akan runtuh)
Sapa Salah Seleh (ꦱꦥꦱꦭꦃꦱꦼꦊꦃ), mempunyai arti orang yang berbuat kesalahan pada akhirnya akan kalah juga. Peribahasa ini memberikan pengertian apabila berbuat salah, maka suatu saat akan menanggung akibat dari perbuatan tersebut.
Perbuatan yang salah akan menimbulkan ketidaknyamanan dalam hati pelakunya, sehingga pelakunya akan selalu ketakutan apabila perbuatannya tersebut diketahui oleh orang lain, walaupun orang lain tersebut tidak mengetahui apa-apa.
Dengan ketidaknyamanan tersebut maka orang yang telah berbuat salah akan terus merasa bersalah sehingga kehidupannya pun akan memburuk (kalah).
Mengutip ramalan Jayabaya karya R. Nga. Ronggo Warsito :
Sing bener ketenger, sing salah seleh
ꦱꦶꦁꦧꦼꦤꦼꦂꦏꦼꦠꦼꦔꦼꦂ꧈ꦱꦶꦁꦱꦭꦃꦱꦼꦊꦃ
(Siapa berbuat benar dia akan terbukti, siapa berbuat salah dia akan lengser. Becik ketitik, olo ketoro (yang baik terlihat, yang buruk tampak).
Sopo kang mbibiti olo, wahyune bakal sirno
꧋ꦱꦺꦴꦥꦺꦴꦏꦁꦩ꧀ꦧꦶꦧꦶꦠꦶꦎꦭꦺꦴ꧈ꦮꦲꦾꦸꦤꦺꦧꦏꦭ꧀ꦱꦶꦂꦤꦺꦴ
(yang menanam keburukan, kebahagiannya akan sirna).
Inilah ajaran Prabu Joyoboyo. Agar kita selalu eling lan waspodo
ꦌꦭꦶꦁꦭꦤ꧀ꦮꦱ꧀ꦥꦺꦴꦣꦺꦴ
(ingat dan waspada).
Dalam al-Qur`an, disebutkan, “Maka barangsiapa mengerjakan kebaikan seberat zarrah, niscaya dia akan melihat (balasan)nya, dan barangsiapa mengerjakan kejahatan seberat zarrah, niscaya dia akan melihat (balasan)nya” (Qs. al-Zalzalah: 7-8).
Ayat 7-8 Surat Al-Zalzalah berbunyi,
"فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُۥ وََمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُۥ".
Artinya, "Maka barang siapa mengerjakan kebaikan seberat zarah, niscaya dia akan melihat (balasan)nya. Dan barang siapa mengerjakan kejahatan seberat zarah, niscaya dia akan melihat (balasan)nya".
Dalam Al-Qur'an, disebutkan bahwa setiap perbuatan baik dan buruk akan dibalas. Balasan ini akan didapatkan di dunia dan akhirat.
Ayat-ayat Al-Qur'an yang menjelaskan tentang balasan perbuatan antara lain :
- Surat Al-Zalzalah ayat 7-8, yang artinya "Barangsiapa yang mengerjakan kebaikan seberat zarrah pun, niscaya dia melihat (balasan)nya. Dan barangsiapa yang mengerjakan kejehatan seberat zarah pun, niscaya dia melihat (balasan)nya (pula)".
- Surat Al-Isra ayat 7, yang artinya "Jika berbuat baik, (berarti) kamu telah berbuat baik untuk dirimu sendiri. Jika kamu berbuat jahat, (kerugian dari kejahatan) itu kembali kepada dirimu sendiri".
Al-An'am · Ayat 160
مَنْ جَاۤءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهٗ عَشْرُ اَمْثَالِهَاۚ وَمَنْ جَاۤءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزٰٓى اِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُوْنَ ١٦٠
man jâ'a bil-ḫasanati fa lahû ‘asyru amtsâlihâ, wa man jâ'a bis-sayyi'ati fa lâ yujzâ illâ mitslahâ wa hum lâ yudhlamûn
Artinya : Siapa yang berbuat kebaikan, dia akan mendapat balasan sepuluh kali lipatnya. Siapa yang berbuat keburukan, dia tidak akan diberi balasan melainkan yang seimbang dengannya. Mereka (sedikit pun) tidak dizalimi (dirugikan).
Surat Al-An'am ayat 160, yang artinya "Siapa yang berbuat kebaikan, dia akan mendapat balasan sepuluh kali lipatnya. Siapa yang berbuat keburukan, dia tidak akan diberi balasan melainkan yang seimbang dengannya".
Pengetahuan bahwa setiap amal akan ditimbang memberikan motivasi yang kuat bagi umat Islam untuk senantiasa berbuat baik.
Bait terakhir ramalan Jayabaya
Berikut adalah bait terakhir ramalan Jayabaya:
140. polahe wong Jawa kaya gabah di interi endi sing bener endi sing sejati para tapa padha ora wani padha wedi ngajarake piwulang adi salah-salah anemani pati
– “tingkah laku orang Jawa seperti gabah ditampi mana yang benar mana yang asli para pertapa semua tak berani takut menyampaikan ajaran benar salah-salah dapat menemui ajal”
141. banjir bandang ana ngendi-endi gunung njeblug tan anjar wani, tan angimpeni gehtinge kepathi-pati marang pandhita kang oleh pati geni marga wedi kapiyak wadine sapa sira sing sayekti
– “banjir bandang dimana-mana gunung meletus tidak dinyana-nyana, tidak ada isyarat dahulu sangat benci terhadap pendeta yang bertapa, tanpa makan dan tidur karena takut bakal terbongkar rahasianya siapa anda sebenarnya”
142. pancen wolak-waliking jamana menangi jaman edan ora edan ora kumanan sing waras padha nggagas wong tani padha ditaleni wong dora padha ura-ura beja-bejane sing lali,isih beja kang eling lan waspadha
– “sungguh zaman gonjang-ganjing menyaksikan zaman gila tidak ikut gila tidak dapat bagian yang sehat pada olah pikir para petani di belenggu para pembohong bersuka ria beruntunglah bagi yang lupa, masih beruntung yang ingat dan waspada”
143. ratu ora netepi janji musna kuwasa lan prabawaneakeh omah ndhuwur kudawong padha mangan wong kayu gligan lan wesi hiya padha doyan dirasa enak kaya roti boluyen wengi padha ora bisa turu
– “raja tidak menepati janji kehilangan kekuasaan dan kewibawaannya banyak rumah di atas kuda orang makan sesamanya kayu gelondongan dan besi juga dimakan katanya enak serasa kue bolu malam hari semua tak bisa tidur”
144. sing edan padha bisa dandan sing ambangkang padha bisa nggalang omah gedong magrong-magrong
– “yang gila dapat berdandan yang membangkang semua dapat membangun rumah, gedung-gedung megah”
145. wong dagang barang sangsaya laris, bandhane ludes akeh wong mati kaliren gisining panganan akeh wong nyekel bendha ning uriping sengsara – “orang berdagang barang makin laris tapi hartanya makin habis banyak orang mati kelaparan di samping makanan banyak orang berharta namun hidupnya sengsara”
146. wong waras lan adil uripe ngenes lan kepencil sing ora abisa maling digethingi sing pinter duraka dadi kanca wong bener sangsaya thenger-thenger wong salah sangsaya bungah akeh bandha musna tan karuan larine akeh pangkat lan drajat padha minggat tan karuan sebabe
– “orang waras dan adil hidupnya memprihatinkan dan terkucil yang tidak dapat mencuri dibenci yang pintar curang jadi temanorang jujur semakin tak berkutik orang salah makin pongah banyak harta musnah tak jelas larinya banyak pangkat dan kedudukan lepas tanpa sebab”
147. bumi sang saya suwe sang saya mengkeret sakilan bumi dipajekiwong wadon nganggo panganggo lanang iku pertandhane yen bakal nemoni wolak-walike zaman
– “bumi semakin lama semakin sempit sejengkal tanah kena pajak wanita memakai pakaian laki-laki itu pertanda bakal terjadinya zaman gonjang-ganjing”
148. akeh wong janji ora ditepatiakeh wong nglanggar sumpahe dhewe manungsa padha seneng ngalap,tan anindakake hukuming Allah
– “banyak orang berjanji diingkari banyak orang melanggar sumpahnya sendiri manusia senang menipu tidak melaksanakan hukum Allah barang jahat dipuja-puja barang suci dibenci”
149. akeh wong ngutamakake royal lali kamanungsane, lali kebecikane lali sanak lali kadang akeh bapa lali anak akeh anak mundhung biyung sedulur padha cidra keluarga padha curiga kanca dadi mungsuh manungsa lali asale
– “banyak orang hamburkan uang lupa kemanusiaan, lupa kebaikan lupa sanak saudara banyak ayah lupa anaknya banyak anak mengusir ibunya antar saudara saling berbohong antar keluarga saling mencurigai kawan menjadi musuh manusia lupa akan asal-usulnya”
150. ukuman ratu ora adilakeh pangkat jahat jahil kelakuan padha ganjil sing apik padha kepencila karya apik manungsa isin luwih utama ngapusi
– “hukuman raja tidak adil banyak yang berpangkat, jahat dan jahil tingkah lakunya semua ganjil yang baik terkucil berbuat baik manusia malah malu lebih mengutamakan menipu”
151. wanita nglamar pria isih bayi padha mbayising pria padha ngasorake drajate dhewe
– “wanita melamar pria masih muda sudah beranak kaum pria merendahkan derajatnya sendiri”
Bait 152 sampai dengan 156 tidak ada (hilang dan rusak)
157. wong golek pangan pindha gabah den interi sing kebat kliwat, sing kasep kepleset sing gedhe rame, gawe sing cilik keceklik sing anggak ketenggak, sing wedi padha mati nanging sing ngawur padha makmur sing ngati-ati padha sambat kepati-pati
– “tingkah laku orang mencari makan seperti gabah ditampiyang cepat mendapatkan, yang lambat terpeleset yang besar beramai-ramai membuat yang kecil terjepit yang angkuh menengadah, yang takut malah matinamun yang ngawur malah makmur yang berhati-hati mengeluh setengah mati”
158. cina alang-alang keplantrang dibandhem nggendring melu Jawa sing padha elingsing tan eling miling-miling mlayu-mlayu kaya maling kena tudingeling mulih padha manjing akeh wong injir, akeh centhil sing eman ora keduman sing keduman ora eman
– “cina berlindung karena dilempari lari terbirit-birit ikut orang Jawa yang sadar yang tidak sadar was-was berlari-lari bak pencuri yang kena tuduh yang tetap tinggal dibenci banyak orang malas, banyak yang genit yang sayang tidak kebagian yang dapat bagian tidak sayang”
159. selet-selete yen mbesuk ngancik tutup ing tahun sinungkalan dewa wolu, ngasta manggalaning ratu bakal ana dewa ngejawantah apeng awak manungsa apa surya padha bethara Kresna watak Baladewa agegaman trisula wedha jinejer wolak-waliking zaman wong nyilih mbalekake,wong utang mbayar utang nyawa bayar nyawa utang wirang nyaur wirang
– “selambat-lambatnya kelak menjelang tutup tahun(sinungkalan dewa wolu, ngasta manggalaning ratu) akan ada dewa tampil berbadan manusia berparas seperti Batara Kresna berwatak seperti Baladewa bersenjata trisula wedha tanda datangnya perubahan zaman orang pinjam mengembalikan, orang berhutang membayar hutang nyawa bayar nyawa hutang malu dibayar malu”
160. sadurunge ana tetenger lintang kemukus lawangalu-ngalu tumanja ana kidul wetan bener lawase pitung bengi, parak esuk bener ilange bethara surya njumedhul bebarengan sing wis mungkur prihatine manungsa kelantur-lantur iku tandane putra Bethara Indra wus katon tumeka ing arcapada ambe bantu wong Jawa
– “sebelumnya ada pertanda bintang pari panjang sekali tepat di arah Selatan menuju Timur lamanya tujuh malam hilangnya menjelang pagi sekali bersama munculnya Batara Surya bebarengan dengan hilangnya kesengsaraan manusia yang berlarut-larut itulah tanda putra Batara Indra sudah nampak datang di bumi untuk membantu orang Jawa”
161. dunungane ana sikil redi Lawu sisih wetan wetane bengawan banyu andhe dukuh pindha Raden Gatotkaca arupa pagupon dara tundha tiga kaya manungsa angleledha
– “asalnya dari kaki Gunung Lawu sebelah Timur sebelah timurnya bengawan berumah seperti Raden Gatotkaca berupa rumah merpati susun tiga seperti manusia yang menggoda”
162. akeh wong dicakot lemut mati akeh wong dicakot semut sirnaakeh swara aneh tanpa rupa bala prewangan makhluk halus padha baris, pada rebut benere garistan kasat mata, tan arupa sing madhegani putrane Bethara Indraa gegaman trisula wedha momongane padha dadi nayaka perang perange tanpa bala sakti mandraguna tanpa aji-aji
– “banyak orang digigit nyamuk,mati banyak orang digigit semut, mati banyak suara aneh tanpa rupa pasukan makhluk halus sama-sama berbaris, berebut garis yang benar tak kelihatan, tak berbentuk yang memimpin adalah putra Batara Indra, bersenjatakan trisula wedha para asuhannya menjadi perwira perang jika berperang tanpa pasukan sakti mandraguna tanpa azimat”
163. apeparap pangeraning prangtan pokro anggoning nyandhang ning iya bisa nyembadani ruwet renteng ing wong sakpirang-pirang sing padha nyembah reca ndhaplang, cina eling seh seh kalih pinaringan sabda hiya gidrang-gidrang
– “bergelar pangeran perang kelihatan berpakaian kurang pantas namun dapat mengatasi keruwetan orang banyak yang menyembah arca terlentang cina ingat suhu-suhunya dan memperoleh perintah, lalu melompat ketakutan”
164. putra kinasih swargi kang jumeneng ing gunung Lawuhiya yayi bethara mukti, hiya krisna, hiya herumukti mumpuni sakabehing laku nugel tanah Jawa kaping pindhongerahake jin setan kumara prewangan, para lelembut ke bawah perintah saeko proyokinen ambantu manungso Jawa padha asesanti trisula wedalan dhepe triniji suci bener, jejeg, jujur kadherekake Sabdopalon lan Noyogenggong
– “putra kesayangan almarhum yang bermukim di Gunung Lawu yaitu Kyai Batara Mukti, ya Krisna, ya Herumukti menguasai seluruh ajaran (ngelmu) memotong tanah Jawa kedua kali mengerahkan jin dan setan seluruh makhluk halus berada dibawah perintahnya bersatu padu membantu manusia Jawa berpedoman pada trisula weda tajamnya tritunggal nan suci benar, lurus, jujur didampingi Sabdopalon dan Noyogenggong”
165. pendhak Sura nguntapa kumarakang wus katon nembus dosa nekadhepake ngarsaning sang kuasa isih timur kaceluk wong tuwa paringane Gatotkaca sayuta
– “tiap bulan Sura sambutlah kumara yang sudah tampak menebus dosa dihadapan sang Maha Kuasa masih muda sudah dipanggil orang tua warisannya Gatotkaca sejuta”
166. idune idu geni sabdane malati sing mbregendhul mesti mati ora tuwo, enom padha dene bayi wong ora ndayani nyuwun apa bae mesthi sembada garis sabda ora gentalan dina, beja-bejane sing yakin lan tuhu setya sabdaniratan karsa sinuyudan wong sak tanah Jawa nanging inung pilih-pilih sapa
– “ludahnya ludah api sabdanya sakti (terbukti) yang membantah pasti mati orang tua, muda maupun bayi orang yang tidak berdaya minta apa saja pasti terpenuhi garis sabdanya tidak akan lama beruntunglah bagi yang yakin dan percaya serta menaati sabdanya tidak mau dihormati orang se tanah Jawa tetapi hanya memilih beberapa saja”
167. waskita pindha dewa bisa nyumurupi lahire mbahira, buyutira, canggahira pindha lahir bareng sadina ora bisa diapusi marga bisa maca atiwasis, wegig, waskita, ngerti sakdurunge winarah bisa pirsa mbah-mbahira angawuningani jantraning zaman Jawa ngerti garise siji-sijining umat Tan kewran sasuruping zaman
– “pandai meramal seperti dewadapat mengetahui lahirnya kakek, buyut dan canggah anda seolah-olah lahir diwaktu yang sama tidak bisa ditipu karena dapat membaca isi hati bijak, cermat dan sakti mengerti sebelum sesuatu terjadi mengetahui leluhur anda memahami putaran roda zaman Jawa mengerti garis hidup setiap umat tidak khawatir tertelan zaman”
168. mula den upadinen sinatriya ikuwus tan abapa, tan bibi, lola awus aputus weda Jawa mung angandelake trisula landheping trisula pucuk gegawe pati utawa utang nyawa sing tengah sirik gawe kapitu naning liyan sing pinggir-pinggir tolak colong njupuk winanda
– “oleh sebab itu carilah satria itu yatim piatu, tak bersanak saudara sudah lulus weda Jawa hanya berpedoman trisula ujung trisulanya sangat tajam membawa maut atau utang nyawa yang tengah pantang berbuat merugikan orang lain yang di kiri dan kanan menolak pencurian dan kejahatan”
169. sirik den wenehiati malati bisa kesiku senenge anggodha anjejaluk cara nistha ngertiyo yen iku coba aja kaino ana beja-bejane sing den pundhutiateges jantrane kaemong sira sebrayat
– “pantang bila diberi hati mati dapat terkena kutukan senang menggoda dan minta secara nista ketahuilah bahwa itu hanya ujian jangan dihina ada keuntungan bagi yang dimintai artinya dilindungi anda sekeluarga”
170. ing ngarsa Begawan dudu pandhita sinebut pandhita dudu dewa sinebut dewa kaya dene manungsa dudu seje daya kajawaake kanti jlentrehgawang-gawang terang ndrandhang
– “di hadapan Begawan bukan pendeta disebut pendeta bukan dewa disebut dewa namun manusia biasa bukan kekuatan lain diterangkan jelas bayang-bayang menjadi terang benderang”
171. aja gumun, aja ngungun hiya iku putrane Bethara Indrakang pambayun tur isih kuwasa nundhung setan tumurune tirta brajamusti pisah kaya ngundhuhhiya siji iki kang bisa paring pituduh marang jarwane jangka kala ning suntan kena den apusi marga bisa manjing jroning ati ana manungso kaiden ketemu uga ana jalma sing durung mangsane aja sirik aja gela iku dudu wektu nira nganggo simbol ratu tanpa makutha mula sing menangi enggala den leluri aja kongsi zaman kendhata madhepa den mari kelu beja-bejane anak putu
– “jangan heran, jangan bingung itulah putranya Batara Indra yang sulung dan masih kuasa mengusir setan turunnya air brajamusti pecah memercik hanya satu ini yang dapat memberi petunjuk tentang arti dan makna ramalan saya tidak bisa ditipu karena dapat masuk ke dalam hati ada manusia yang bisa bertemu tapi ada manusia yang belum saatnya jangan iri dan kecewa itu bukan waktu anda memakai lambang ratu tanpa mahkota sebab itu yang menjumpai segeralah menghormati, jangan sampai terputus, menghadaplah dengan patuh keberuntungan ada di anak cucu”
172. iki dalan kanggo sing eling lan waspada ing zaman kalabendu Jawaaja nglarang dalem ngleluri wong apengawak dewa cures ludhes saka braja jelma kumara aja-aja kleru pandhita samusana larinen pandhita asenjata trisula wedha iku hiya pinaringa ning dewa
– “inilah jalan bagi yang ingat dan waspada pada zaman kalabendu Jawa jangan melarang dalam menghormati orang berupa dewa yang menghalangi akan sirna seluruh keluarga jangan keliru mencari dewa carilah dewa bersenjata trisula wedha itulah pemberian dewa”
173. nglurug tanpa balayen menang tan ngasorake liyan para kawula padha suka-suka marga adil ing pangeran wus tekaratune nyembah kawulaangagem trisula wedha para pandhita hiya padha muja hiya iku momongane kaki Sabdopalon sing wis adu wirang nanging kondhanggenaha kacetha kanthi njingglangnora ana wong ngresula kuranghiya iku tandane kalabendu wis mingercenti wektu jejering kalamukti andayani inder ing jagad raya padha asung bhekti
– “menyerang tanpa pasukan bila menang tak menghina yang lain rakyat bersuka ria karena keadilan Yang Kuasa telah tiba raja menyembah rakyat bersenjatakan trisula wedha para pendeta juga pada memuja itulah asuhannya Sabdopalon yang sudah menanggung malu tetapi termasyhur segalanya tampak terang benderang tak ada yang mengeluh kekurangan itulah tanda zaman kalabendu telah usai berganti zaman penuh kemuliaan memperkokoh tatanan jagad raya semuanya menaruh rasa hormat yang tinggi.
Imajier Nuswantoro
ꦆꦩꦗꦶꦪꦺꦂꦤꦸꦱ꧀ꦮꦤ꧀ꦠꦺꦴꦫꦺꦴ