SAJATINING URIP / NGELMU URIP KAPING SIJI = 1
Ngelmu Urip = 1
Anane tak wenehi irah-irahan ‘ngelmu urip' amarga ‘ngelmu Jawa' iku pancadane babagan nglakoni urip tumraping manungsa ana ing ngalam donya.
Fokus utamane tumuju nglakoni urip sing bener, becik lan pener murih bisa ‘titis ing pati'.‘
Titis ing pati' iku ora ngrembuk suwarga lan neraka.
Nanging luwih tumuju bisowa ngulihake sakabehing ‘unsur-unsur' kang mangun wujuding ‘manungsa urip' marang sumbere dhewe-dhewe kanthi sampurna.
Sing saka unsur alam (geni, lemah, angin, banyu) bali marang sumber-sumbere kang ‘azali'.
Sing saka cahya lan teja ya bali marang sumber azaline.
Dene suksma (dzat urip, ruh) ya bali marang Suksma Kawekas (Guruning Ngadadi, Dzat Sejatining Urip). Wondene kang maune ‘wujud' ninggala jeneng kang becik kang bisa tinulad dening turas (anak turune).
Amarga piwulange ngenani ‘ngelmu urip', mulane piwulang Jawa luwih migatekake babagan urip bebarengan karo sakabehing titah.
Kanyatan kang ora bisa dibantah, menawa manungsa ora bisa urip ijen, nanging kudu bebarengan karo manungsa liyane lan sakabehing titah kang manggon ing alam donya (Ngarcapada) kene iki.Holistik, mangkono anggone para ahli menehi tenger marang wawasan (falsafah) Jawa iki.
Karepe, menawa sakabehing ‘kang ana' ing alam semesta iki ana sesambungane sacara ‘kosmis-magis'. Kang mangkene iki tumrape wong Jawa sejatine wis mbalung sungsum dadi otot bayu.
Karepe, wis dadi ‘naluri dasar' kanggone wong Jawa.
Piwulang Jawa kang wujud ngelmu lan laku tumangkare wiwit saka sumber asal biyen-biyene nganti tumekane jaman saiki ora sarana anane ‘sistim pendidikan'.
Mung sarana gethok tular ing antarane ‘sesepuh' marang generasi bacute.Nanging pilih-pilih marang sing bias ditulari kawruh.
Mulane saya auwe saya tipis lan terasing saka wong Jawa dhewe.Malah-malah saking ora ngertine lan kebacut nyecep kawruh saka kabudayan lan peradaban saka manca banjur nganggep ngelmu lan laku Jawa iku mung gegayutan karo olah kebatinan.
Sing ekstrim banjur ngarani yen klenik, tahayul lan gugon tuhon.
Kemajuan jaman ing wektu iki ndadekake manungsa mundhak pinter lan mulur nalare.
Mula yen ngadhepi bab-bab sing kurang ‘nalar' padha ora tertarik.Kabeh-kabeh dianggep kudu logika penalaran kang klebu akal.
Yen ora, dianggep omong kosong nggedebus adol abab. Apamaneh tuntutan kanggo ‘survive' ing jaman saiki butuh ‘segala daya'.
Genahe, wektu iki ana ‘pergerakan' peradaban tumraping manungsa sak jagad.
Owah-owahan kang dumadi rikat banget lan akeh wong sing ‘bengong' semlengeren ora gaduk nalare kanggo ‘memahami'.
Sing operasional kari ‘naluri defensif' supaya tetep ‘survive'. Kabeh butuh urip kang underane (manut Wedhatama) : kecukupan kebutuhan sandhang-pangan-papan (kerta utawa arta), kajen keringan ing tengahing bebrayan (wirya) lan pinunjul ngelmu lan kawruhe (winasis).
Menawa salah siji bab tetelu mau ora diduweni banjur banget nisthane kang diupamakake ‘luwih aji godhong jati aking'.
Senajan diskripsi underane kebutuhan urip wis cetha diterangake, nanging kanyatane ora saben uwong bisa nggayuh kanthi sampurna.Ing tengahing masyarakat ana sing sugih pol ning ya ana sing mlarat banget.
Ana sing bisa dadi panutaning liyang (nggayuh kawiryan) nanging ana sing dadi ‘memalaning bebrayan'.
Ana sing pinter, nanging ya akeh sing bodho lan bloon banget.
Kabeh prabedaning manungsa sing siji lan liyane kanyatane ana ing tenghing masyarakat.
Mula ana ‘potensi ketegangan' kang ora ana enteke.
Mbok menawa bae sakabehing ajaran agama lan ideologi kang lair ing donya iki salah siji tujuwane kanggo ngawekani murih rukune manungsa. Potensi ketegangan diredam nganggo hukum negara, adat, ajaran agama lan etika moral liyane.
Semono uga ngelmu lan laku Jawa uga duwe tujuwan kanggo gawe tata tentrem kerta raharjaning bebrayan. Mung bae, cara Jawa iku lueih tumuju marang rekadaya nata ‘kesadaran' batine manungsa katimbang gawe hukum-hukum kang ngatur tumindake saben manungsa ing bebrayane.
Ya kanggo nata ‘kesadaran' iku anane ngelmu lan laku ana ing piwulang Jawa.
Pitakone, apa ngelmu lan laku Jawa isih relevan kanggo ngadhepi persoalan urip ing jaman globalisasi wektu iki ? Nilai-nilai budaya lan peradabane manungsa pancen owah gingsir manut jaman kelakone.
Ngelmu lan laku kang ana ing piwulang Jawa wernane akeh lan duwe piguna dhewe-dhewe nanging umume, gunane kanggo kepentingan urip.
Kamangka wateking manungsa urip uga werna-werna.
Ana sing ‘becik-bener-pener' kanggo kepentingane urip bebarengan, nanging ya akeh sing ‘ala-salah-ngawur' sing ngrusak bebrayan.
Anehe, kok ngelmu lan laku kanggo kekarone ya ana kabeh ing jagad Jawa.
Kabeh pancadane kanggo sangu nglakoni urip.
Kanthi mangkono pancen rada abot angone arep njlentrehake bab sakabehing ngelmu lan laku Jawa.
Mulane, murih kepenake anggonku ngaturake ‘Ngelmu Urip' ing note iki tak rujukake marang serat-serat kapujanggan kayadene Wulangreh, Wedhatama, lan liya-liyane.
Muga-muga Gusti Kang Murbeng Dumadi ngeparengake.
Dening Ki Sondongmadali
